Gazel XLIII

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün


1. Halka hûblardan visâl-i râhat-efzâdur garaz 

    Âşıka ancak tasarruf suz temâşâdur garaz

2. Zâhidâ terk itme şâhidler visali râhatin 

    Ger ibâdetden hemin gılmân u havrâdur garaz

3. Hûr u kevserden ki dirler Ravza-i Rıdvânda var 

    Sâkî-i gül-çihre vü câm-ı musaffâdur garaz

4. Zevksüz lâzım çıha dünyâdan ol dünyâ-perest 

    Kim ana dünyâdan ancak zevk-i dünyâdur garaz

5. Rahat olsaydı garaz dünyâda fakr isterdi halk 

    Gâlibâ kim halka bir bî-hûde gavgâdur garaz

6. Arif ol sevdâ-yı ışk inkârın itme ey hakim 

    Kim vücûd-ı halkdan ancak bu sevdâdur garaz

7. Kıl Fuzûlî terk-i ibrâm-ı tekellüm kim yeter 

    Sûret-i hâlün ger izhâr-ı temennâdur garaz

Fuzuli

1. Halkın güzellerden istediği onlara kavuşup rahata ermektir. Âşığın istediği ise, onları elde etmemek, sadece seyretmektir.

2. Ey. sofu! (Bu dünyada) azaba katlanmaktan maksadın Cen­netin gılmanı ve hurisi ise, (bu dünyadaki} güzellere kavuşma rahatım bırakma.

3. Rıdvamn bahçesinde (Cennet) var dedikleri huri ve kesver-den maksat gül yüzlü saki ile saf şarap kadehidir.

4. Dünyaya tapan o kimsenin dünyadan zevksiz çıkması gerekir (dünyayı bıraktığına üzülür). Çünkü ona dünyadan maksat dünyanın zevkidir.

5. Halk dünyada rahat istenseydi, fakirlik isterdi. Galiba halkın isteği boş yere kavgadır (sonu ölüm olan hayat mücadelesidir).

6. Ey bilgin! Arif ol (gerçeği bil), aşk sevdasını inkâr etme, çün­kü yaratılışın varlığından maksat bu sevdadır.

Yaratılışın sebebinin sevgi olduğu kudsî hadisine işarettir. 

7. Fuzûli, söz söylemekte ısrar etmeyi bırak. Eğer maksadım açıklamak istiyorsan halin, görünüşün bunu anlatmaya yeter.

Gazel XLII

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Bilmez idüm bilmek agzun sırrım düşvâr imiş 

    Ağzunı dirlerdi yoh didüklerince var imiş

2. Âciz olmış yanmağa âhıyla kûhı Kûh-ken 

    N'eylesün miskin amin ışkı hem ol nükdâr imiş

3. Daşa çekmiş halk içün Ferhâd Şîrîn suretin 

    Arz kılmış halka mahbûbm aceb bî-âr imiş

4. Ka'be ihramına zâhid didiler bel bağladı 

    Eyledüm tahkik anun bağlanduğı zünnâr imiş

5. Ömrlerdür eylerem ahvâl-i dünyâ imtihan 

    Nakd-i ömr ü hâsıl-ı dünyâ hemân bir yâr imiş

6. Zevk-i dîdârıyla dil-dârun yoğ itdüm varumı 

    Devlet-i bakî ki dirler devleM dîdâr imiş

7. Dün Fuzûlî ârızun görgeç revân tapşurdı cân 

    Lâf idüp dirdi ki cânum var emânet-dâr imiş

Fuzuli

1. Ağzının, sırrını bilmenin güç olduğunu bilmezdim. Ağzını yok derlerdi, dedikleri kadar varmış.

Divan şiirinin güzellik anlayışında ağız çok küçüktür. Bundan do­layı ağzın nokta, sır, mevhum, yok gibi kelimelerle birlikte kullanıldığı yukarıda geçti. Beyitte ağız, sır, yok kelimeleriyle tenasüp sanatı ya­pılmıştır. Var ve yok kelimelerinde tezat vardır.

2. Dağ kazan Ferhad ahıyla dağı yakmaktan aciz kalmış. Ne yap­sın o miskinin aşkı o kadar imiş.

3. Ferhad halkın görmesi için Şirin'in resmini taşa yapmış. Sev­gilisini halka göstermiş, ne kadar utanmaz (adammış).

4. Sofu Kabe ihramına bel bağladı dediler (yani ihram giymekle günahtan kurtulacağını sandı). Araştırdım, onun bağladığı papazın ku­şağı imiş (yani sadece ihram giymek günahtan kurtulmaya yetmez).

Zünnar •. Papazların bellerine bağladıkları uzun, siyah kuşak. Bel ağlamak bir deyimdir. Mecaz anlamı ile güvenmek anlamındadır. Bel ağlamak zünnar ile ilgilidir. Kabe'de ihrama girip hacı olmakla günah-arından bağışlanacağına ve cennete gideceğine güvenen sofu, hicvedilmiştir.

5. Ömür boyunca dünyanın ahvalini denerim. Ömrün değeri ve dünyanın kazancı sadece bir sevgili imiş.

6. Sevgilinin yüzünün zevkiyle varımı yok ettim. Kalıcı olan mutluluk sevgilinin yüzünü mutluluğu imiş. Yok ile var arasında tezat, dîdâr ile dildâr arasında cinas vardır.

7. Fuzûli, dün senin yüzünü görünce hemen canını çıkarıp verdi. Canım var diye lâf edip dururdu (meğer) emanetçi imiş (yani cam ken­disinin değilmiş, ona emanetmiş).

Gazel XLI

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'üâtün/Fâ'ilün


1. Nice yıllardur ser-i kûy-ı melâmet beklerüz 

    Leşker-i sultân-ı irfânuz vilâyet beklerüz

2. Sâkin-i hâk-i der-i mey-hâneyüz şâm ü seher 

    İrtifâ'-ı kadr içün bâb-ı sa'âdet beklerüz

3. Cîfe-i dünyâ degül kerkes kimi matlûbumuz 

    Bir bölük ankâlaruz Kâf-ı kana'at beklerüz

4. Hâb görmez çeşmümüz endîşe-i ağyardan 

    Pâsbânuz genc-i esrâr-ı mahabbet beklerüz

5. Sûret-i dîvâr idüpdür hayret-i ışkun bizi

    Gayr seyr-i bâğ ider biz künc-i mihnet beklerüz

6. Kârbân-ı râh-ı tecrîdüz hatar havfm çeküp 

    Gâh Mecnûn gâh men devr ile nevbet beklerüz

7. Sanmanuz kim giceler bî-hûdedür efgânumuz 

    Mülk-i ışk içre hisâr-ı istikâmet beklerüz

8. Yatdılar Ferhâd ü Mecnûn mest-i câm-ı ışk olup 

    Ey Fuzûli biz olar yatdukça sohbet beklerüz

Fuzuli

1. Nice yıllardır melâmet (halkın, ayıplaması) köyünü bekliyoruz-trfan (manevi bilgi) sultanının askeriyiz, vilâyeti bekliyoruz.

İrfan: Kalp yoluyla kazanılan ve insanı hakikate eriştiren ma­nevi bilgidir. Vilâyet kelimesinde tevriye yapılarak velilik anlamında da kullanılmış olup irfan, melâmet ve vilâyet kelimelerinde iham-ı te­nasüp vardır. Ayrıca köy (burada ülke), sultan, asker, vilâyet, bekle­mek (korumak anlamıyla) kelimeleri ile müracaat-ı nazir sanatı yapıl­mıştır.

2. Akşam sabah meyhane kapısının toprağında oturuyoruz. Değerimizi yüceltmek için mutluluk kapışım bekliyoruz.

Bu beyitte de tasavvuf vardır. Meyhane, tekke yerinde kullanıl­mıştır. İnsan tekkede çile çıkarmak, nefsanî arzulardan kurtulmak, ri­yazet ve ibadetle uğraşıp Tann'ya lâyık olmaya çalışmak suretiyle de­ğerini yüceltir. İrtifa-i kadr ve bâb-ı saadet arasında tenasüp vardır. 3. İsteğimiz akbaba gibi dünyanın leşi, pisliği değildir. Biz kanaat Kaf dağını bekleyen bir bölük ankalarız.

Anka, dünyayı çevreleyen Kaf dağında yaşıdığına inanılan efsanevi bir kuş. Akbaba gibi ölmüş hayvanların leşini yemeye tenezzül etmez bulduğu bir iki parça kemiği Kaf dağına götürüp yer, onunla kanaat edermiş. Anka edebiyatta kanaatkârlığın sembolüdür.

4. Yabancıların endişesinden gözümüz uyku görmez. Sevgi sır­larının hazinesini bekleyen bekçiyiz.

5. Senin aşkının hayreti bizi duvardaki resim gibi cansız yap­mıştır. Başkası bağı bahçeyi gezer, biz mihnet köşesini bekleriz.

6. Tecrid (dünya nimetlerinden ilgiyi kesme) yolunun kervanı­yız, tehlike korkusundan bazan Mecnun bazan ben sırayla nöbet bek­leriz.

7. Geceleri feryadımızı boşuna sanmayınız. Aşk ülkesinde doğ­ruluk binasını bekliyoruz. Gece sesin daha iyi duyulması dolayısıyle eskiden kale bekçileri yüksek sesle bağırarak haberleşirlermiş.

8. Ferhad ve Mecnun aşk kadehinden sarhoş olup yattılar. Ey Fuzûli! Onlar yattığı sürece aşk sohbetini biz bekleriz.

Gazel XL

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün


1. Âlem oldı şâd senden men esîr-i gam henüz 

    Âlem itdi terk-i gam mende gam-ı âlem henüz

2. Can bağışlardı lebün izhâr-ı güf târ eyleyüp 

    Urmadm îsî lebi cân-bahşlıkdan dem henüz

3. Secdegâh itmişdi ışk ehli kaşun mihrabını 

    Kılmadın hayl-i melâ'ik secde-i Âdem henüz

4. Cana derdün cisme peykânun revân itmişdi hükm 

    Cism ile cân irtibatı olmadm muhkem henüz

5. Eşk sarf eyler felekden kâm hâsıl kılmağa 

    Bu güher kadrini bilmez dîde-i pür-nem henüz

6. Perde-i çeşmüm makam itmişdi bir tersâ-beçe 

    Olmadın mehd-i Mesîhâ dâmen-i Meryem henüz

7. Ey Fuzûlî eyledi her derde derman ol tabîb 

    Bir menüm zahmumdur ancak bulmayan merhem henüz

Fuzuli

1. Sen bütün âlemi sevindirdin. Ben ise henüz senin gamının esiriyim. Herkes gamdan kurtuldu, bende hâlâ dünyanın gamı var.

2. İsa'nın dudağı henüz can bağışlayıcıliktan dem vurmadan se­nin dudağın konuşup can bağışlardı.

İsa'nın nefesi ile ölüleri diriltmesine telmih vardır. Dem vurmak deyimindeki dem kelimesi nefes anlamına da geldiğinden tevriyeli kul­lanılmıştır. Burada sevgili Tann'dır.

3. Melekler henüz Âdem'e secde etmeden aşıklar senin kaşının mihrabına secde etmişlerdi.

Tanrı ilk insan Âdem'i topraktan yarattığında bütün melekler Âdem'e secde etmiş, yalnız âteşten yaratılmış olan şeytan secde etme­miştir. Beyitte açıklardaki aşkın ezelî olduğu anlatılıyor.

4. Can ile beden henüz birbirine iyice bağlanmadan cana derdin, vücuda da oklarının temreni gelip hükmetti.

5. Yaşla dolu göz, (döktüğü) gözyaşı incisinin değerini henüz bilmez, onu felekten murat almak için harcar.

6. Meryem'in eteği henüz Mesiha'ya beşik olmadan bir Hıristiyan çocuğu gözümün perdesinde yer edinmişti.

Müslümanlıkta şarap haram olduğu için eskiden meyhaneler Hı­ristiyan (tersa) veya ateşe tapan (mecusî, muğ) kimseler işletirlerdi Meyhanede şarap dağıtan çocuğa tersa-beççe veya muğ-beççe denir. Tasavvufta ilâhî ilham demektir. Beyitte Meryem, İsa, tersa kelimeie riyle müraat-ı nazir sanatı yapılmıştır. Bu beyitte de Fuzûlî, aşkının ezeli olduğunu söylüyor.

7. Ey Fuzûlî! O doktor her derde derman buldu. Ancak bir be­nim yaram hâlâ merhem bulmadı.

Gazel XXXIX

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün


1. Halka ağzun sırrını her dem kılur izhâr söz

    Bu ne surdur kim olur her lahza yohdan var söz

2. Arturan söz kadrini sıdk ile kadrin arturur 

    Kim ne mikdâr olsa ehlin eyler ol mikdâr söz

3. Vir söze ihya ki dutdukça seni hâb-ı ecel 

    İde her sâ'at seni ol yuhudan bîdâr söz

4. Bir nigâr-ı anberîn-hatdur gönüller almağa 

    Gösterür her dem mikâb-ı gaybdan ruhsâr söz

5. Hâzin-i gencîne-i esrârdur her dem çeker 

    Rişte-i izhâra min min gevher-i esrar söz

6. Olmayan gavvâs-ı bahr-i ma'rifet arif degül 

    Kim sadef terkîb-i tendür lü'lü'-i şehvâr söz

7. Ger çoğ istersen Fuzûlî izzetim az it sözi 

    Kim çoğ ohnakdan kılupdur çoh azizi bâr söz

Fuzuli

1. Söz, senin ağzının sırrını halka her zaman açıklar. Bu nasıl bir sırdır ki, söz her an yoktan var olur.

Dem kelimesi, zaman ve nefes anlamlarında tevriyeli kullanılmış­tır. Çünkü söz söylenirken ağızdan nefes çıkar. Söz, ağız, dem (nefes) kelimeleriyle ihamı tenasüp yapılmıştır. Ayrıca ağız, sır, yok kelimeleri arasında müraat-ı nazir sanatı, var ile yok arasında da tezat vardır.

2. Sözün değerini doğrulukla (doğru söyleyerek) artıran kimse, kendi değerini artırır. Çünkü söz ne değerde ise söyleyeni de o değerde olur.

3. Söze canlılık ver ki, seni ecel uykusu tuttukça (ölü olduğun sürece) her saat seni o uykudan uyandırsın (yani öldükten sonra sözün seni yaşatsın).

4. Söz, gönüller almak için gayb peçesinin altından her an anber kokulu ayva tüyleriyle yüzünü gösteren bir güzeldir.

5. Söz sırlar hazinesinin bekçisidir. Her an binlerce kıymetli in­ciyi izhar (gösterme) ipliğine dizer.

6. Marifet denizin dalgıcı olmayan arif değildir. Çünkü bede­nin yapısı sadef, söz ise İçendeki değerli incidir.

Marifet ve irfan kalp yoluyla, duygu ve sezişle kazanılan bilgi olup insanı hakikate ulaştırır. Bu bilgiye sahip olan kişiye arif denir. Beyitte ma'rifet ve arif kelimeleriyle iştikak sanatı yapılmıştır.

7. Fuzûli eğer değerinin artmasını çok istiyorsan sözü az söyle. Çünkü söz çok söyleyediği için bir çok aziz kişiyi hor ve hakir yapmıştır.

Gazel XXXVIII

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün


1. Ham kad ile ağlaram ol turra-i tarrârsuz 

    Gerçi dirler çengden çıhmaz terennüm târsuz

2. Sîne-i çâkümden eksük itme tir-i gamzeni 

    Ey gül-i ra'nâ bilürsen kim gül olmaz hârsuz

3. Sahlamazdum nâvekün gözde belâsın çekmesem 

    Su virüp ol nahli beslerdüm mi olsa bârsuz

4. Yol azarsan zulmet-i hayretde ey dil vâkıf ol 

    Zinhar ol kûya varma âh-ı âteş-bârsuz

5. Girye-i zar ile hoş-hâlem ki bahr-i ışkda 

    Eşksüz göz bir sadefdür lü'Iü'-i şehvârsuz

6. Cana âzâr-ı hadengün hoş gelür ey kaşı yay 

    Bir sifâriş kıl ki bizden ütmesün âzârsuz

7. Zühdden geçmez Fuzûlî eylemez terk-i rîyâ 

    Pend çoh virdüm eşitmez ârsuzdur ârsuz

Fuzuli

1. Alnındaki o gönül aldatıcı saçlar yanımda olmayınca bükül­müş boyumla ağlarım. Gerçi çengden (çalgı) tel olmadan terennüm çık­maz derlerse de işte ben ağlayıp inliyorum.

Çeng, gövdesi eğri olup harp gibi dik tutularak çalman bir çalgı. Fuzûlî'nin bükülmüş boyu çengin gövdesi, sevgilinin saçı da telleridir. Leffü neşr sanatı yapılmıştır. Gözünden sicim gibi devamlı akan göz-yaşlarnın çengin tellerine benzetildiği de düşünülmelidir.

2. Parçalanmış göğsümden gamze (süzgün yan bakış) okunu eksik etme. Ey güzel gül bilirsin ki, dikensiz gül olmaz.

Parçalanmış göğüs güle, sevgilinin gamze oku da dikene benzetil­miştir. İkinci mısrada ata sözünün verilmesi irâd-ı meseldir.

3. Okunun belasını çekmesem onu gözde saklamazdım. O fidanı (bakış oku) meyve vermese su verip besler miydim?

Sevgilinin attığı oku gözden saklayarak gözyaşı suyu ile bir fidan gibi büyütür. Çünkü bu fidan şaire belâ meyvesi verdiği için memnun­dur.

4. Ey gönül! Gafil olma, hayret karanlığında yolunu şaşırırsın. Ateş saçan anın olmadan sakın o köye gitme, ateşli ahin yolunu aydın­latsın.

5. İnleyip ağlamaktan memnunum. Çünkü aşkta gözyaşı dökme­yen göz, içinde iri, kıymetli inci bulunmayan bir sadef gibidir.

6. Ey kaşı yay gibi olan sevgili! Okunun acısı cana hoş geliyor (hoşumuza gidiyor). Tenbüı et de bizi incitmeden geçip gitmesin. 

7. Fuzûlî sofuluktan vazgeçmez, iki yüzlülüğü bırakmaz Çok na­sihat verdim dinlemiyor arsızdır, arsız (utanması yok).

Gazel XXXVII

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îiün/Mefâ'îlün

1. Mana bâd-ı sabâ ol serv-i gül-ruhdan haber virmez 

    Açılmaz gonce-i bahtum ümîdüm nahli ber virmez

2. Töküp göz yaşım sensüz helâkiim isterem amma

    Ecel peykine seyl-i eşk gird-âbı güzer virmez

3. Gözümde mesken it hâr-ı müjemden ihtiraz itme 

    Gül-İ handana her dem hara yâr olmak zarar virmez

4. Eğer cân almak istersen tenümden tîgüni kesme 

    Ki pejmürde nihale virmeyince su semer virmez

5. Kıyâs it şem'den vehm eyle çerhün inkılâbından 

    Kim ol baş almağa kasd itmeyince tâc-ı zer virmez

6. Belâ zımnında rahat olduğın izhâr ider halka 

    Felek bî-hûde hâr-ı huşgden gül-berg-i ter virmez

7. Fuzûli dehrden kâm almak olmaz olmadın giryân 

    Sadef su almayınca ebr-1 nisandan güher virmez

Fuzuli

1. Sabah rüzgârı bana o gül yanaklı serviden (sevgili) haber vermez. Bahtımın goncası açılmaz. Umudumun fidanı meyve vermez.

Saba, baharda sabahleyin gün doğusundan esen hafif ve tatlı rüz­gârdır. Beyitte olduğu gibi rüzgârla birlikte veya yalnızca sabah rüzgarı anlamıyla kullanılır.

2. Sensiz gözyaşını döküp yok olmayı istiyorum, ama gözyaşı se­linin burgacı ecel habercisine (Azrail) geçit vermez.

3. Gözümde otur, kirpiğimin dikenlinden çekinme. Dikenin her an gülen güle (açılmış güle) arkadaş olması güle zarar vermez.

4. Eğer can almak istersen kılıcını (sevgilinin bakışı) vücudun­dan eksik etme. Gelişmemiş cılız fidana su vermeyince meyve vermez.

Kıhç yapılırken çeliği sağlamlaştırmak için su verilmesi mazmu­nu dolayısıyle ikinci mısra örnek verilmiş ki, buna irâd-ı mesel denir. Tiğ (kılıç) kelimesi açık istiare yoluyla sevgilinin bakışı yerinde kulla­nılmıştır. Can almak ile semer (meyve), kılıç ile su arasında ilgi kuru­larak leff ü neşr sanatı yapılmıştır. Aynca kesme kelimesi tevriyeli olup can almak, kıhç, kesmek kelimeleriyle ihâm-ı tenasüp sanatı yapılmış­tır.

5. Kendini mumla kıyas et de feleğin değişmesinden kork. Çünkü felek baş almaya kastedmedikçe altın taç vermez.

Baş almak, öldürmek anlamında deyim olup mecazlı bir sözdür. Mumun başının alınması yukarıda açıklandığı üzere mumun ucundaki yanmış kısmın kesilmesi tacı zer ise mumun alevidir.

6. Felek boş yere kuru dikenden taze gül yaprağı çıkarmaz. Bu­nunla halka belânın sonucunun rahatlık olduğunu açıklar.

7. Fuzûli! Gözyaşı dökmeden dünyada murat alınmaz. Sadef ni­san bulutundan su almayınca inci vermez.

İnanışa göre istiridye nisanda deniz kıyısına çıkıp sadeften kabu­ğunu açtığında içine düşen nisan yağmuru damlasından inci hasıl olur­muş.

Gazel XXXVI

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Figân kim bağrumun ol lâle-ruh kan olduğm bilmez 

    Ciğer pergâlesinde dâğ-ı pinhân olduğm bilmez

2. Habîbüm gönlünü cem' eylemez ruhsârı devrinde 

    Meğer zülfi kimi hâlüm perişan olduğm bilmez

3. Kılur taksir idüp bir lutf her dem gönlüm almakda 

    Vefa resmin sanur düşvâr âsân olduğm bilmez

4. Güzeller devlet-i vashn bulup mağrur olan âşık 

    Neşât-ı vaslda endûh-ı hicran olduğm bilmez

5. Dil-i sad-pâreden bî-dâdı kesmez gamze-i mestün 

    Ne gafil pâdişehdür mülki vîrân olduğm bilmez

6. Sanur zâhid özin hâli hayâlinden galatdur bu

    Bu hayran olduğındandur ki hayran olduğm bilmez

7. Fuzûlî hasteye düşmen söziyle dost cevr eyler

    Zihî sâde mu'ânz kavli bühtan olduğm bilmez

Fuzuli

1. Feryat ve figan ki, o lâle yanaklı bağrımın kan olduğunu bil­mez. Gözlerimden parça parça dökülen ciğer parçasında gizli yara bu­lunduğunu bilmez.

2. Sevgilim yanağının devrinde gönlümü memnun etmez. Meğer halimin saçı gibi perişan olduğunu bilmiyor.

Devr kelimesinde tevriye vardır. Sevgilinin yanağının güzelliği zamanında anlamı ile birlikte onun yüzünün yuvarlaklığı da kastedilmiş­tir. Habib ve devr kelimeleriyle Hazret-i Mühammed'e telmih yapıl­mıştır. Her peygamberin zamanın bir seyyare devrinde geldiği kabul edilir. Hz. Muhammed'in devri ay devri (devr-i kamer) olup son devir­dir. Kıyamete kadar sürecektir. Gönlün cem olması yani gönlün top­lanması, gönlün rahatlaması demektir. Çünkü aşığın gönlü parça par­çadır. Buna perişani-i hatır, yani gönlün dağınıklığı denir. Beyitte cem ile perişan arasında tezat vardır. Ruhsar (yanak, yüz) in aya benzemesi dolayısıyle de istiare yapılmıştır.

3. Lutf edip gönlümü almakta her an kusur eyler. Vefa adeti­nin zor olduğunu sanır, kolay olduğunu bilmez.

Padişah, mülk, zulm, viran kelimeleri bir araya getirilerek müra-at-ı nazir sanatı yapılmıştır.

4. Güzellerin kavuşma mutluluğuna erişip mağrur olan âşık, ka­vuşma zevkinde ayrılık kederi bulunduğunu bilmez.

5. Sarhoş yan bakısın yüz parça olmuş gönlümden zulmü kes­mez Ne gafil padişahtır, mülkünün viran olduğunu bilmez.

6. Sofu kendisinde sevgilinin hayaJi bulunmadığını sanır. Ken­disi hayran olduğu için hayran olduğunu bilmez.

Sofi Tanrı'ya hayrandır. Kendisinde sevgilinin hayalinin bulunma­dığını zannederek hata eyler. Oysa sevgili. Tanrı güzelliğinin bir aksi­dir. Tıpkı esrarkeşlerin sarhoşluğu (hayran) gibi hayal âleminde hay­ran olup kendi hayranlığını bilmez.

7. Dost, hasta Fuzûlî'ye düşmanın sözüyle cefa eyliyor. (Dost) ne-kadar saf, düşman sözünün bühtan olduğunu bilmiyor.

Gazel XXXV

Fâ'üâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ifâtün/Fâ'ilün

1. Râz-ı ışkun sahlaram İlden nihân ey serv-i nâz 

    Gitse başum sem' tek mümkin degül if şâ-yı râz

2. Hûblar mlhrâb-ı ebrûsına meyi itmez fakîh 

    Ölse kâfirdür müselmânlar ana kuman nemâz

3. Kimse ol bed-hûya izhâr idebilmez hâlûmi 

    Ey sürûd-ı nâle Tannyçün sen olgıl çâre-sâz

4. Kâlebüm görmiş tehi tökmek diler bir taze rûh 

    Berk-i ahum kim gelen peykânuna virmiş güdâz

5. Men hod öldüm ey türâbumdan olan sağar müdâm 

    Rindler bezmin gezüp bir bir yetür menden niyaz

6. Hûb-sûretlerden ey nâsih meni men' itme kim 

    Pertev-i envâr-ı hurşîd-i hakîkatdür mecaz

7. Ey Fuzûlî kalmışam hayretde bilmen n'eyleyem 

    Devr zâlim baht nâ-f ercâm taleb çoh ömr az

Fuzuli

l. Ey naz servisi (sevgili)! Aslanın sırrını elden gizleyip gönül­de saklarım. Mum gibi başım da gitse aşk sırrını açıklamam müm­kün değildir.

«Başım gitse» başım kesilse yani ölsem anlamında deyimdir. Mum gibi başım gitse aynı zamanda mumun ucundaki yanmış fitilin kesil­mesinden kinayedir. Çünkü mumun alevinin daha parlak olması için fi­tilin yanan kısmı kesilir. Eskiden mumun yanan kısmını kesmek için özel makas kullanılırdı.

2. Faküı güzellerin kaşının mihrabına meyletmez. Müslümanlar! Eğer o ölürse kâfirdir, ona cenaze namazı kılmayın.

Faküı, fıkıh ilmi tahsil etmiş kimsedir. Fıkıh İslâm hukuku de­mektir ki, kaynağı hukukla ilgili Kur'an ayetleri ile Hz. Muhammed'in sözleridir. Fıkıh ayet ve hadislere dayanarak ibadet kurallarım da dü­zenler. Fakih güzelliğin Tanrının bir lutfu olduğunu ve inşam Tanrı sevgisine yönelteceğini bilmez. Divan şiirinde kaş mikroba benzetilir.

3. O kötü huylu (cefakâr) güzele kimse halimi açamaz. Ey fer-yad nağmesi! Tanrı hakki için sen yardımcı ol da halimi ona duyur.

4. Anımın yıldırımı vücudumun 'kalıbının boş olduğunu görmüş. Senden gelen okların temrenini eriterek ona taze bir ruh dökmek isti­yor.

5. Ben kendim öldüm. Ey toprağımdan yapılan kadeh! Daima rindler meclisini bir bir gezip benden selâm "ve saygı götür.

6. Ey nasihatçi! Beni güzel yüzlülerden men etme. Zira mecaz ha­kikat güneşinin nurlarının ışığıdır.

Bu beyitte Fuzûlî, dünyadaki güzellerin Tanrı nurunun bir aksi olduğunu söylüyor. Hakikatte güzel olan Tanrıdır. Güzeller bir mecaz­dır. Hakiki aşk, ilâhî akstır, yani Tanrı aşkıdır. Tasavvufa göre mecazi aşk, yani dünyadaki güzellere duyulan aşk inşam hakikî aşka götürür. Tasavvufta «El mecaz kantaratü'l - hakîkâ: Mecaz hakikatin köprüsü­dür» sözü meşhurdur.

7. Ey Fuzûli! Şaşırıp kalmışım, ne-yapayım bilmem. Devr zalim, bahttan fayda yok, istek çok, ömür az. gezü r b menden niyaz.

Gazel XXXIV

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Gönülde min gamum vardur ki pinhân eylemek olmaz 

    Bu hem bir gam ki il ta'nından efgân eylemek olmaz

2. Ne müşkil derd olursa bulmur âlemde dermanı

    Ne müşkil derd imiş ışkun ki derman eylemek olmaz 

3. Fena mülkine çoh azm itme ey dil çekme zahmet kim 

    Bu tedbir ile def'-i derd-i hicran eylemek olmaz

4. Şahın gönlüm yıharsın pendden dem urma ey nâsih 

    Hevâ-yı nefs ile bir mülki vîrân eylemek olmaz

5. Dehâmın üzre la'lün istemiş dil defi müşkildür 

    Görinmez hiç cürmi yoh yire kan eylemek olmaz

6. Du'âlar eylerem menden yana bir dem güzâr itmez 

    Ne çâre sihr ile servi hırâmân eylemek olmaz

7. Fuzûlî âlem-i kayd içresin dem urma ışkundan 

    Kemâl-i cehl ile da'vâ-yı irfan eylemek olmaz

Fuzuli

1. Gönülde gizlenemeyen bin gamın vardır. Elin ayıplamasından dolayı ah ve figan edemeyişim de ayrı bir gamdır.

2. Dünyada ne kadar güç dert olursa olsun çaresi bulunur. Senin aşkın ne güç dert imiş ki çaresi bulunmuyor.

3. Ey gönül! Yokluk ülkesine gitmeyi çok İsteme. Zahmet çekme, çünkü ayrılık derdinden kurtulunamaz.

4. Ey nasibatçı! Sakm öğüt vereyim deme, gönlümü yıkarsın. Nefsin arzusu ile bir mülkü viran eylemek olmaz.

Dem kelimesinin nefes anlamı ile arzu ve heves anlamındaki ne­vanın hava anlamı arasında dham-ı tenasüp sanatı vardır. Bir ülkeye benzetilen gönlün yıkılması ile viran, nasihatçinin nasihati ile heva-yı nefs arasındaki ilgi ve benzetmelerle leff ü neşr sanatı yapılmıştır.

5. Gönül ağzındaki lal gibi kırmızı dudağını istemiş. Bu isteğin­den vazgeçmesi zordur. Hiç suçu görünmüyor. Yok yere kan eylemek olmaz.

Divan edebiyatının güzellik anlayışında ağzın çok küçük olması makbuldür. Noktaya, mim harfinin basma benzetilir. Hatta yok dene­cek kadar küçüktür. Sır (gizli), mevhum (var veya yok olduğu şüpheli) kelimeleriyle de ifade edilir. Beyitte ağızla ilgili olarak hiç, görünmez, yok kelimeleri bir araya getirilerek müraat-ı nazir sanatı yapılmıştır.

6. Dualar ediyorum. Sevgili benden yana bir an bile gelmiyor. Ne çare büyü ile servi yürütülemez.

Dua kelimesi tevriyeli olup da'vet etmek anlamındadır. Davetler ediyorum, çağırıyorum anlamı da vardır. Büyü yapılırken rukye, azaim denen dualar okunur. Büyü ve sihir yapmakla servi yürütülemez de­mektir.

7. Fuzûlî, dünyaya bağlısın. Aşkından söz etme. Böyle tam ca­hillikle irfan (manevi bilgi! sahibi olma iddiasında bulunulmaz.

Gazel XXXIII

Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün


1. Sabrum alup felek mana yüz min belâ virür 

    Az olsa bir meta' ana il çoh bahâ virür

2. Düşdüm belâ-yı ıska hıredmend-İ asr iken 

    Ti şimdi menden alduğı pendi mana virür

3. Sanman aceb rutab yirine virse lal-i ter 

    Nahlî ki kan yaşum ana neşv ü nema virür

4. Hâk-i deründür ol ki dün ü gün sevâb içün 

    Hem aya sürme hem güneşe tûtiyâ virür

5. Kılmaz kabul sûret-i ikbâli munca kim 

    Âyine-i vücûduma cevrün cila virür

6. Ney kimi cismüm oldı ohundan delük delük 

    Dem urduğumca yirlü yirinden sadâ virür

7. Her derdsüzden umma Fuzûli devâ-yı derd 

    Sabr eyle ol ki derd virüpdür deva virür

Fuzuli

1. Felek sabrımı alıp yerine bana yüz bin belâ verir. Bir mal az olursa el ona çok para verir.

Felek yüz bin belâ vererek Fuzûlî'nin sabrını çok pahalıya almış oluyor. Tıpkı malın az olunca pahalıya satılması gibi. Şair sabrın her­keste bulunmayıp kendisinde bulunduğunu söylüyor.

2. Asrın akıllısı; iken aşk belâsına düştüm. El benden aldığı nasi­hati şimdi bana veriyor.

3. Kanlı gözyaşımla sulanarak yetişmiş bir fidan, hurma yerine parlak la'l verirse hayret etmeyin.

4. Senin kapının toprağı, gece gündüz sevap için hem aya sürme hem de güneşe tutya verir.

Tutya yani çinko göz hastalığına iyi geldiği ve gözün görüş gücü­nü artırdığı için sürme yapılıp göze çekilir. Güneş ve ay sevgilinin ka­pısının toprağını gözlerine sürme olarak çektikleri için parlaktırlar. Teşhis, leff ü neşr ve mübalağa sanatları yapılmıştır.

5. Senin çevrin ve cefan vücudumun aynasını bu kadar cilala­dığı halde ikbal ve saadetin yüzünü göstermez.

Cilalanarak parlatılan ayna yüzü iyi gösterir. Şairin vücudunu sevgilinin cevrü cefası o kadar cilaladığı halde, ikbal ve saadetin yü zünü göstermemektedir.

6. Vücudum okundan ney gibi delik delik oldu. Nefes verdikçe her yerinden şada verir.

Sevgilinin attığı oklar zayıflıktan kurumuş vücudunu ney gibi de­lik delik yapmıştır.

7. Fuzûlî, her dertsizden derdine derman umma. Sabret derdi veren (Tanrı) devasını da verir.

Gazel XXXII

Fe'îlâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilün


1. Serv-i âzâd kadünle bana yeksan görinür 

    Neye ser-geşte olan bahsa hırâman görinür

2. Can görinmez diseler tende inanman nişe kim 

    Lutfdan her nice bahsam tenüne can görinür

3. Direm ahvâlümi canana lalam arz veli 

    Görebilmen özümi anda ki canan görinür

4. Ey diyen sabr kıl âh eyleme yâri göricek 

    Mana düşvârdur ol ger sana asan görinür

5. Sordum ahvâlümi ışkında müneccimlerden 

    Bahdılar tâli'evine didiler kan görinür

6. Ne kemân-dârsm ey meh ki atup gamze olun 

    Yıhduğun saydda ne zahm u ne peykân görinür

7. Bir sanem zülflne gûyâ ki virüpdür gönlin 

    Ki Fuzûlî'nin inen hâli perişan görinür

Fuzuli

1. Düzgün boylu servi bana senin boyunla aynı görünür. Başı dönen kimse nereye baksa yürüyor görünür.

2. Tende can görünmez deseler inanmam. Çünkü senin tenine her ne zaman baksam latifliginden içindeki can görünür.

Lutf, letafet latiflik demekttr.Latif: 1. Güzel, 2. Şeffaf, maddeden sıyrılmış olan anlamlarına gelir. Sevgilinin teni o kadar şeffaftır ki, ba­lonca tenin içindeki can görünür. Latif aynı zamanda Tanrının sıf atla-nndandır.

3. Durumumu canana arzedeyim derim, fakat cananın göründü­ğü yerde kendimi göremem (kendimden geçerim).

4. Ey yâri görünce ah eyleme sabret diyen kişi! Bu sana kolay görünüyorsa da bana güçtür.

5. Sevgilinin aşkında ahvalimi müneccimlerden sordum. Talih evine baktılar kan görünüyor dediler (yani aşkta ölüm olduğunu söyle­diler).

Müneccim, yıldız ilmiyle uğraşan kimsedir. Eskiden in««.ni«T ve yıldızlar arasında ilgili bulunduğuna inanıldığından insanm talihini^ iyi yahut kötü olduğu yıldızına bakılarak haber verilirdi. Bu inanç bugün de yaşamaktadır.

6. Ey ay yüzlü sevgili! Nasıl yay çekici bir avcısın ki, gamze (süz­gün yan bakış) okunu atıp yere yıktığın avda ne yara ne de okun tem­reni görünür.

7. Fuzûlî'nin hali pek perişan görünüyor. Sanki gönlünü bir gü­zelin zülfüne vermiştir.

Fuzûlî'nin perişanlığı sevgilinin saçından dolayıdır. Sevgilinin sa­çı da perişandır, dağınıktır. Sevgilinin saçı dağıldıkça âşığın da sevgisi v« perişanlığı artar. Perişan ile zülf arasında tenasüp vardır.

Gazel XXXI

Mef ulü/Mefâ'îlü/Mefâ, îlü/Fa ulun

1. Âh eyledügüm serv-i hırâmânun içündür

    Kan ağladuğum gonce-i handânun içündür

2. Ser-geşteliğüm kâkül-i müşgînün ucından 

    Âşüf tellğüm zülf-i perişanın içündür

3. Bîmâr tenüm nerkis-i mestün eleminden 

    Hunin cigerüm Ia'l-i dür-efşânun içündür

4. Yahdum tenümi vasi güni şem' tek amma 

    Bil kim bu tedârük şeb-i hicrânun içündür

5. Kurtarmağa yağma-yı gamundan dil ü canı 

    Sa'yüm nazar-ı nerkis-i fettânun içündür

6. Cân vir gönül ol gamzeye kim munca zemandur

    Cân ile seni besledügüm anun içündür

7. Vâ'iz bize dün dûzahı vasf Stdi Fuzûlî 

    Ol vasf senün külbe-i ahzânun içündür

Fuzuli

1. Ah eylediğim salınan servin (boyun) içindir. Kan ağladığım gülen goncan (ağzın) içindir.

2. Avareliğime misk kokulu kâkülün sebeptir. Düşkünlüğüm pe­rişan saçların içindir.

3. Sarhoş nergisinin (gözünün) üzüntüsünden vücudum hastadır. İnci saçan la'lin (dudağın) için ciğerim kan doludur.

Nergis, baygın bakan göze benzetilerek istiare yoluyla göz yerin­de kullanılmıştır. Baygın bakan göz için sarhoş ve hasta sıfatları da kullanılır. Bu bakımdan hasta kelimesi göz Ue de ilgilidir. Dudağın inci saçmasından inci gibi dişler kastedilmiştir. Lal ile kanlı ve ciğer renk­leri, inci ile lal mücevher olmaları dolayısıyle birbirleriyle ilgili olup tenasüp sanatı yapılmıştır. İnci ile lal renk bakımından tezatlıdır.

4. Kavuşma günü vücudumu mum gibi yaktım. Bu hazırlığın ay­rılık gecesi için olduğunu bil (yani vücut yok olunca gönül ayrîuk ge­cesine daha çok dayanacaktır).

5. Gönlü ve canı gamın yağma etmesinden kurtarmaya çalış­mam senin fettan nergisinin (gözünün) teveccühünü kazanmak içindir.

6. Ey gönül! Sevgilinin o süzgün yan bakışına canını ver. Bun­ca zamandır seni can ile beslediğim onun içindir.

7. Fuzûlî, vaiz dün bize cehennemi anlattı. Onun anlattıkları se­nin hüzünler evin İçindir (yani vaizin anlattığı cehennem senin hüzün­ler eıvinin tıpkısıdır).

Külbe-i ahzan, hüzünler kulübesi demektir. Yakup Peygamber oğlu Yusuf'u kaybedince kulübesinde çok üzüntülü günler geçirmiş, ağ­lamaktan gözleri kör olmuştur. Bu yüzden Ya^kub'un evine külbe-i ah­zan, beytül-hazen gibi adlar verilmiştir.

Gazel XXX

Mefâ'îlüıı/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Perişan halk-ı âlem âh u efjgfin itdügümdendür 

    Perişân olduğum halkı perişan itdügümdendür

2. Ten-i zârumda derd-i ışk gün günden füzûn olmak 

    Yeten bî-derde tedbîr ile derman itdügümdendür

3. Gözüm kim bağrumun kanın töker pergâle pergâle 

    Dem-â-dem ârzû-yı la'l-i cânân itdügümdendür

4. Degül bî-hûde ger yağsa felekden başuma daşlar 

    Binasın tîşe-i ahumla vîrân itdügümdendür

5. Kaçan rüsvâ olurdum kan yudup sabr idebilseydüm 

    Melâmet çekdügüm bî-hûde efgân itdügümdendür

6. Hatâ senden degül cismüm ohından bî-nasîb olmak 

    Habâb-ı eşk-i gül-gûn içre pinhân itdügümdendür

7. Fuzûlî ihtilât-ı merdüm-i âlemden ikrâhum 

    Perîveşler hayâlin mûnis-i cân itdügümdendür

Fuzuli

1. Ah ve figan ettiğimden dolayı dünya halkı perişandır. Perişan olduğum halkı perişan ettiğim içindir.

2. İnleyen tenimde aşk derdinin günden güne artması her gelen dertsize derman etmek için tedbir aldığımdandır (yani dertsizlere der­man edebilmek için tedbir alıp aşkımı artırıyorum}.

Âşıklar dertsiz insanı hasta sayarlar. Fuzûli, yanına gelen her dertsize dert verip dermana kavuşturmak için derdini artması hususun­da tedbir aldığını söylüyor.

3. Her an sevgilinin lal gibi kırmızı dudağım arzu ettiğimden gözüm bağrımın kanını parça parça döker.

Lal kırmızı ve kan arasında renk ilgisi vardır.

4. Abımın kazması ile feleğin binasını viran ettiğimden gökten başıma taşlar yağsa bokuna değildir.

Felekten başa taş yağmak, felekten zulüm görmek yani talihsizlik anlamındadır. Fuzûlî ettiği ahlarla feleğin binasını yıktığı için başına taşların yağdığını söyleyerek hüsn-i talll sanatı yapmıştır.

5. Kan yutup sabredebilseydim rezil rüsva olur mu idtaı, hal­kın beni ayıplamasını çekmem boş yere feryad ettiğimdendir.

6. Osmimin, attığın oktan nasibini almamasının hatası senden değildir. Vücudumu gül renlkli (kanlı) gözyaşı kabarcığının içinde gizlediğimdendir.

Sevgilinin okuna hedef olmak şairi daima memnun eder. Şairin vücudu etrafını çeviren gül renkli (kanlı) gözyaşlarının üzerindeki hava kabarcığının içine gizlenecek kadar kflçülüp yok olduğundan sev­gilisinin attığı oktan nasibini alamamıştır.

7. Fuzûli dünya halkıyla kaynaşmaktan iftihar edişim peri gibi güzellerin hayalini canıma arkadaş ettiğimdendir.

Merdüm (insan), peri, hayal, can kelimelerinde iham-ı tenasüp sa­natı vardır. Perinin güzel olduğuna ve gözle görünmeyip insanlardan kaçtığına inanılır. Fuzuli, peri gibi güzellerin hayalini kendisine can yoldaşı ederek sevgisinin yüceliğini ve maddi hazlarla İlgisi bulunmadı­ğını gösteriyor.

Gazel XXIX

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Meni zikr itmez il efsâne-i Mecnûn'a mâildür 

    Ne benzer ol mana derdi anun takrire kâbildür

2. Beyâbân-gerd Mecnûn'dan gam ü derdüm su'al itmen 

    Ne bilsün bahr hâlin ol ki menzilgâhı sâhildür

3. Menüm tek olabihnez şöhre-i şehr-i belâ Mecnûn 

    Kabul eyler mi bu rüsvalığı her kim ki âkildür

4. Ne müşkil hâli olsa âşıkun ma'şûk ider çâre 

    Ger ol bî-derd bilmezse bu hâli hâl müşkildür

5. Firak eyyamı seyl-âb-ı sirişkümden haber dutmaz 

    Kıyamet mâcerâsmdan gör ol zâlim ne gâfrldür

6. Fakîh-i medrese ma'zûrdur inkâr-ı ışk itse 

    Yoh özge ilmine inkârumuz bu ilme câhildür

7. Fuzûlî il seni Mecnûn'dan efzûn dir melâmetde 

    Muna münkir degül Mecnûn dahi malûle kâildür

Fuzuli

1. El beni anmaz, Mecnun'un efsanesine ilgi gösterir. Mecnun bana nasû benzer, onun elerdi anlatılabilir (benimkisi ise dille ifade edi­lemezdi).

2. Benim gamımı ve derdimi çölde dolasan Mecnûn'dan sorma­yın. Sahilde oturan denizin tehlikeli durumunu ne bilsin.

3. Mecnun benim gibi belâ şehrinin meşhuru olamaz. Akıllı olan kimse bu rüsvalığı kabul eyler mi? (Mecnun'un aklı başında olmadığı için aşk şehrinde benim gibi rezil rûsva olmamıştır.)

4. Âşığın durumu ne kadar güç olsa, sevgili ona çare bulur. Eğer dertsiz (sevgili) bu durumu bilmezse işte o zaman durum güçtür.

5. Ayrılık günleri gözyaşı selinden (sevgilinin) haberi yoktur. Bak, o zalim kıyamet gününün macerasından (sorgu sualinden) nasıl gafildir.

Macera tevriyeli olup kelimenin kök anlamı akan şey demektir. Mecaz anlamı, insanın başından geçen olaydır. Maceranın kök anlamı ile gözyaşı seli arasında ihamı tenasüp vardır.

6. Medrese fakihi (hukuk bilgini) aşkı inkâr etse mazurdur. Onun diğer ilimleri bildiğini inkâr etmiyoruz ama bu ilimde (aşk il­mi) cahildir.

7. Fuzûli, el senin Mecnûn'dan daha çok ayıplandığını söylüyor Bunu Mecnun da inkâr etmez, doğruyu kabul eder.

«Bunu Mecnun da inkâr etmez» sözünde Mecnun sözü tevriyeli-dir. Deli dahi doğruyu ,akla uygun olanı inkâr etmez anlamında da kul­lanılmıştır.

Gazel XXVIII

Fâ'iİâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'iIâtün/Fâ'ilün

1. Hüsnün oldukça füzûn ışk ehli artuk zâr ohır 

    Hüsn ne mikdâr olursa ışk ol mikdâr olur

2. Cennet içün men' iden âşıkları dîdârdan 

    Bilmemiş kim cenneti âşıklarım didâr olur

3. Aşk derdinden olur âşık mizacı müstakim 

    Âşıkun derdine derman itseler bîmâr olur

4. Zâhid-i bî-hod ne bilsün zevkini ışk ehlinim

    Bir aceb meydür mahabbet kim içen huşyâr olur 

5. Işk sevdasına sarf eyler Fuzûlî ömrini

    Bilmezem bu hâb-ı gafletten kaçan bîdâr olur

Fuzuli

1. Senin güzelliğin arttıkça, âşıkların ağlayıp inlemeleri daha ok artar. Güzellik ne ölçüde olursa, aşk da o ölçüde olur.

2. Cennet için âşıkları sevgilinin yüzüne bakmaktan men eden mse, âşıkların cennetinin sevgilinin yüzü olduğunu bilmemiş.

3. Âşığın mizacı aşkın derdiyle sağlıklıdır. Aşığın derdine der-an etseler aşık hasta olur.

4. Kendinden geçmiş sofu, aşk ehlinin zevkini ne bilsin. Sevgi öyle acayip bir şaraptır ki, onu içenin aklı başına gelir.

5. Fuzûlî ömrünü aşk sevdacına harcıyor. Bu gaflet uykusundan ne zaman uyanır bilmem.

Gazel XXVII

Fâ'ilâtün/Fâ'îlâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Sâkiyâ câm dut ol âşıka kim kayguludur 

    Kaygu çekmek ne içün câm ile âlem doludur

2. Telh güf târsuz olmaz leb-i yâr ey âşık 

    Çoh heves eyleme ol şerbete kim ağuludur

3. Koyalum başı hum-i bade ayağına gelün 

    Dutmamak olmaz anım hürmetini bir uludur

4. Munca kim kûh sıfat başuma daşlar urılur 

    Dîde-i bahtum uyanmaz ne ağır yuhuludur

5. Dil-i pür-hûnuma yağdurma belâ peykâmn 

    Hazer it şişeye nâ-geh zarar eyler doludur

6. Gönlümün zahmına peykânunı itdüm merhem 

    Genc-i gamdur n'ola ger beyle demür kapuludur

7. Nerkisün fikri Fuzûli göz ü gönlümde gezer 

    Dırtar âhû vatan ol virde id otlu suludur

Fuzuli

1. Ey saki! O âşığa kadeh tut, çünkü kaygılıdır. Ne için kaygı çekmeli, âlem kadehle doludur (kaygı çekeceğine kadeh çeksin).

Dolu kelimesi boş karşılığı ve dolu kadeh anlamlarıyla tevriyeli kullanılmıştır. Saki, kadeh, dolu kelimeleriyle ihamı tenasüp sanatı ya­pılmıştır.

2. Ey âşık! Sevgilinin dudağı acı sözsüz olmaz. O şerbete çok heves etme ki ağılıdır.

Acı söz deyiminde mecaz vardır. Dudak ve şerbet ile acı ve ağı kelimelerinde müraat-ı nazir sanatı vardır.

3. Gelin başımızı şarap küpünün ayağına (dibine) koyalım. Hürmet etmemek olmaz. O bir uludur.

Eskiden padişahın veya büyük bir kimsenin ayağına baş koy­mak veya ayağını öpmek suretiyle saygı gösterilirdi: Hürmet kelimesin­de tevriye vardır. Saygı ve haramlık anlamlarında kullanılmıştır. Müs­lümanlıkta şarap haramdır. Hürmetin haramlık anlamı ile bade arasın­da ihamı tenasüp bulunmaktadır. Baş ile ayakta tezat vardır.

4. Başıma dağ gibi bunca taşlar vurulduğu halde bahtımın gözü uyanmaz, ne ağır uykuludur.

5. Kan dolu gönlüme belâ okunu yağdırma sakın, şişeye birden zarar verip kırar, çünkü doludur.

Divan edebiyatında gönül şişeye benzetilir. Şişe gibi çabuk inci­nir, kırılır. Gönlün kanla dolu olması ıstırap ve keder dolu olduğunu ifa­de eden bir deyim olup gönülde kan bulunmasından kinayedir.

6. Okunun temrenini gönlümün yarasına merhem ettim. Gönlüm gam hazinesidir. Böyle demir kapılı obuasına şaşılmaz.

Gönül hazineye, ok temrenleriyle dolu gönül yarası da hazinenin demir kapışma benzetilmiştir.

7. Nergise benzeyen gözünün düşüncesi Fuzûli'nin gözünde ve gönlünde gezer. (Nitekim) ahu otlu ve sulu yerleri vatan edinir.

Otlu, sulu yer, otu ve suyu bol olan yer anlamında kullanıldığı gibi, ot kelimesi tevriyeli olup ateş anlamında gönül ile ilgilidir. Gönül ile ot, göz ile sulu kelimeleri arasındaki ilgi dolayısıyle beyitte düzensiz leff ü neşr vardır.

Gazel XXVI

Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün

1. Memim kim bir leb-i handan içün giryânlığum vardur 

    Perîşân turralar devrinde ser-gerdânhğum vardur

2. Yaşum taht-ı revândur tâc-ı zerrin şu'le-i ahum 

    Görün kim devlet-i ışk ile ne sultânlığum vardur

3. Yumulmaz eşk tuğyanında ansuz çeşm-i hun-bârum 

    Hayâl-i sûret-i cânâna hoş hayrânhğum vardur

4. Sirişküm gör meni ey ebr özünden kem hayâl itme 

    Hevâ-yı ışk ile nün sence eşk-efşânlığum vardur

5. Fuzûli câm-ı mey terkin kılup zühd ile takvîden 

    Kamu dânâya rûşendür bu kim nâ-dânlığum vardur

Fuzuli

1. (Sevgilisinin) gülen bir dudağı için gözyaşı dökmekteyim. Onun dağınık perişan Saçlarının devrinde başım dönmekte, perişan haldeyim.

2. Gözyaşım tahtı revan, ahimin alevi de başımda altın taçtır. Aşk devletinde nasıl bir sultanlığım olduğunu görün.

3. Sevgilinin yüzünün hayaline çok hayran olduğum için onun yokluğunda gözyaşlarını coşup taştığında (dahi) kan saçan gözüm hiç yumulmaz (onun hayaline hayran hayran bakarım).

Ağlayan göz açıktır. Suret kelimesi şekil ve yüz anlamlarındadır. Sevgilinin şeklinin veya yüzünün hayaline hayranlıktan dolayı gözün kapanmamasında hüsn-i ta'lil sanatı vardır.

4. Ey bulut! Gözyaşlanmı gör de beni kendinden daha aşağı san­ma. Benim aşk havası ile döktüğüm gözyaşı senin yağmurundan bin de­fa daha çoktur.

Şair kendisini bulutla karşılaştırarak teşbih yapmaktadır. Hava kelimesi tevriyeli kullanılmış olup öteki anlamı arzu ve heves demek­tir. Hava ile bulut; aşk, neva (arzu), eşk kelimeleri mânâca birbir­leriyle ilgili olup iham-ı tenasüp sanatı yapılmıştır.

5. Fuzûli! Zühd ve takva yüzünden şarap kadehini terkederek cahillik yaptığım bütün bilginlere açıktır.

Dana: Bilgili, bilgin, nâ-dan: Bilgisiz, cahil, bön demek olup te­zat yapılmıştır. Zühd ü takva -. Dinin yasaklarından kaçınıp ibadetle uğ­raşmadır. Şarap kadehi Üe zühdü takva arasında da tezat vardır.

Gazel XXI

Mef'ûlü/Fâilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün

1. Tökdükçe kanunu ohun ol âsitân içer 

    Bir ylrdeem esir ki toprağı kan içer

2. Ehl-i zemâne kanına çok teşnedür zemîn 

    Kanın khnün tökerse felek ol zemân içer

3. Mey içmedin açılmaz imiş bâb-ı mağfiret 

    Sevgendler bu bâbda pîr-1 muğân içer

4. Ukbâda kevser istemesün rind-i meykede 

    Dünyâda bes degûltni mey-i ergavân içer

5. Gamzen görinmeyüp göze kanlar içer müdftm 

    Zâbid kimi ki badeni ilden nihân içer

6. Meyden egerçi tevbe virür il Fuzûlî'ye 

    Ey serv sen kadeh sunar olsan revân içer

Fuzuli

Gazel XXV

Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

1. Ol peri veş kim melâhat mülkinün sutânıdur 

    Hükm anun hükmi mana ferman anun fermârudur

2. Sürdi Mecnûn nevbetin şimdi menem rüsvâ-yı aşk 

    Doğn dirler her zaman bir âşıkun devrânıdur

3. Lâhza lâhza gönlüm odından şererlerdür çıhan 

    Katre katre göz töken sanman sirişküm kamdur

4. Çâklar cismümde tîğ-i ışkdan ayb itmenüz 

    Kim cünûn gülzânnım munlar gül-i handânıdur

5. Ey Fuzûlî ola kim rahm ide yâr efgânuna 

    Ağlagıl zâr anca kim zâr ağlamak imkâmdur

Fuzuli

1. O peri gibi güzel, güzellik ülkesinin sultanıdır. Bu ülkede hü­küm onun hükmü, ferman onun fermanıdır.

2. Mecnun nöbetini sürdü. Şimdi aşkın rüsvası (aşkta dile dü­şen) benim.

3. Gözümün katre katre döktüğünü gözyaşı kam sanmayın. On­lar gönlümün ateşinden sık sık çıkan kıvılcımlardır.

4. Göğsümde aşk kılıcından açılmış yarıkları ayıplamayın. Çün­kü bunlar delilik gül bahçesinin açılmış gülüdür.

Gül-i handan gülen gül demektir. Gül gonca halindeki daralmış sıkıntılı durumundan çıkıp açılarak ferahlamış olur. Aşk kılıcının şai­rin göğsünü parçalaması ile hasıl olan kanlı yarıklar hem rengi, hem de parça parça oluşu dolayısıyla açılmış güle benzetilmiştir.

5. Ey Fuzuli! Ola M, sevgili senin feryadına acır. Mümkün ol­duğu kadar ağla, inle.